Ginevra l’ēra la fiōla dal Rè dla Scòssia. E gh îven dê la coulpa d avèir tôt in cà un şuvnôt e d’èssregh estêda sēgh. E l îven vésta in séma a un balcòun. A l îva vésta Lurcanio, ch’l ēra al fradèl dal so murouş, Riodante. (pèinsa mó tè che strân: in inglèiş “to lurk” a vōl dîr “sberlucêr”). Gnînto… Lurcanio al và da so pêder e ‘l gh cûnta tót. Riodante al scâpa via da la vergògna e ‘l rè l à tgnû cundanêr a môrt so fiōla a mēno ch’an gh fós un cavalēr… un galantòm ch’al fós dispôst a riscatêr al so onour e a sfidêr a duèl ch’al sberluciòun ed Lurcanio ch’l îva fât la spìa.
Fortûna ch’al le vîn a savèir Rinaldo, ch’ l ēra un cavalēr fôrt e rubóst e ânch onèst e cun dal giudési. Quând l inpêra tót la stôria al s infumâna mia da réder. E perché vâl in ôca? Lişîl mó da per ‘uêter còl ch a scrèv L’Ariost:
Pensò Rinaldo alquanto, e poi rispose:
“Una donzella dunque deve morire
Perché lasciò sfogare il desiderio dell’amatore
nelle sue braccia?
Sia maledetto chi fece tale legge!
E maledetto chi la può subire
Deve morire una persona crudele,
Non certo chi dà vita al suo amator fedele!
… e pó, soquânt vêrs pió in bâs, al dîş:
Perché si deve punire una donna o biasimarla,
perchè ha commesso con uno o con più di uno
quello che l’uomo fa con tutte quelle di cui ha voglia,
E lo lodano, e ne esce pure impunito?
A Rinaldo agh vîn la râbia perchè an ‘s dà mia pêş a pinsêr ch’as pôsa fêr masêr na dòna pr avèir fât i côren al so murous e per fêr al stèsi côşi che s l ē n òm a fêri al s tîn ânca ‘d bòun. E aloura al decéd ed partîr pr’andêr a fêr al duèl cun Lurcanio e salvêr la principèsa.
Cus-ché l ēra al quêrt cânt. In còl ‘d i sînch, a sêlta fōra tót i altarèin. Perchè a s vîn a savèir che la coulpa l ē tóta dal cavalēr Polinessio. Polinesso. Sèinsa la “i”. L’îva fât vistîr na dòna ‘d servési dla Ginevra cun i vistî dla so padròuna e pó al gh’ēra andê sēgh in séma al balcòun perchè désen la coulpa a la principèsa, dôp che lē la gh îva dét ed nò. Perchè lē la vrîva bèin a Riodânte!
E dôp avèir inviê tót este mulèin, l aré vrû fêr masêr la dòna ‘d servési e purtêres via la principèsa. Rinaldo però al şmâca tót, e acsé invîci ‘d fêr al duèl cun al fradèl ed Riodante, al mâsa cal delinquèint ed Polinesso.
Lasòm pór la stôria che in tót i chêş l’ē na bèla fôla. Mó còl ach mèrita pió ‘d tót l ē lēşer la modernitê di pinser d’Ariosto. Indi prém sînc vêrs dal quînt cânt, per eşèinpi, al dîş ch’an gh ē mia ‘d bèstji, fōra che l’òm, ach fân dal mêl a la so fèmmna. A gh ē sōl l’òm, ach pécia so mujēra. Agl’în dal parôli fôrti, dûri, cudrégni. Indla pêrta finêla al scrév acsé:
Mi sembra non solo gran male, ma che l’uomo agisca
Contro la natura e sia di Dio ribelle
quando s’induce a percuotere la faccia
Di una bella donna, o romperle un capello:
Ma chi la avvelena, o chi le scaccia
L’anima dal corpo con un laccio o con un coltello…
Beh, io non crederò mai che quello sia un uomo
ma uno spirito dell’Inferno con corpo da uomo.
(Orlando Furioso – Ludovico Ariosto 1474-1533).
Sincsèint ân fa. E in gîr ed Rinaldo a s in vèd incòra pôch.
Stê bèin e po’ grâsia.
