La signora Enza è nata nel 1929 a S. Ruffino, frazione di Scandiano. Figlia di contadini e ultima di sette fratelli, all’età di sette anni perse il padre. Terminate le scuole elementari dovette abbandonare con grande dispiacere gli studi. Avviata al mestiere di sarta ha svolto la sua professione con grande amore, specializzandosi nella confezione di abiti da sposa. Ascoltare le sue parole commosse quando ricorda il giorno del matrimonio di tante giovani spose, si è toccati dalla dolcezza di questa anziana signora.
Dopo una vita dedicata al lavoro e alla costruzione di una famiglia, all’età di 80 anni ha riscoperto il piacere della lettura e della scrittura. Il dialetto è la sua lingua madre e in dialetto ha composto numerose poesie raccolte in una pubblicazione dal titolo Lòngh la mé strêda, presentata nel Novembre 2022 con il Patrocinio del Comune di Scandiano.
Nella presentazione, Maria Teresa Pantani scrive:
“In Lòngh la mé streda l’autrice mesce efficacemente tradizione e innovazione: il linguaggio classico della parlata dialettale, che grazie ai tanti anni vissuti ha potuto frequentare ed esercitare costantemente, e l’introduzione, talora audace, delle parole della modernità. Un esercizio voluto, come sostiene lei stessa, una trasposizione del suo insaziato e insaziabile desiderio di conoscenza in una delle forme espressive che più le è congeniale, il dialetto appunto.”
Enza Istelli ha un’assoluta padronanza anche dell’italiano e la raccolta delle sue poesie ne presenta una ventina . Per il suo carattere aperto e il suo impegno come autodidatta, gode dell’amicizia e dell’incoraggiamento degli amici dell’Associazione Scrittori Reggiani. Ha ottenuto significativi riconoscimenti in concorsi di poesia locali e nazionali. Nel 2019, al concorso di poesia dialettale della Giareda, ha ottenuto il Premio Speciale del Centro Studi sul Dialetto Reggiano per il componimento Raîş.
Presentiamo qui i testi di alcune poesie che Enza Istelli ci ha letto durante il nostro incontro, momenti che abbiamo fissato in un breve filmato. Sono poesie che parlano di cose semplici, quelle che compongono il piccolo mondo che circonda Enza: il balcone di casa, dal quale ha ancora il privilegio di vedere qualche lembo della collina che sovrasta San Ruffino (La mé culèina); la siepe presente nel cortile condominiale che non è assolutamente una barriera che chiude le relazioni con i vicini ma un’amica vegetale (I mûr ch’um piêş a mé); il manichino che le è servito per creare i vestiti per le spose di Scandiano (Un amîgh fedēl).
Enza Istelli dona un senso alle cose che ci circondano, come una Strêda, e alle umili forme di vita della natura: le foglie gialle dell’autunno che implorano un poco di amore e di gratitudine, come tutte le persone anziane che tanto hanno dato nella loro vita (L’ûltma stasiòun dal fòj). Ritrova nella gentilezza d’un mêrel cavalēr nei confronti della sua ciòrla (Vést da la fnèstra), lo stesso sentimento di rispetto che lei stessa sa donare alle persone con cui si relaziona. Una virtù appresa in quell’Universitê di seintimèint che Enza definisce essere La Famìa.
LA MÉ CULÈINA
A srà lêregh só per șò dû mêt’r in tótt
al spâsi indò guêrd la mé culèina.
dal balcôn l’un dîş se al dé l’ē bèll o brótt
l’ē un psîgh ad nostalgia matutèina.
Mé ch’a la cgnòss da quând a sûn nasûda,
lē ch’la’m à vést a crèser, ch’la’mà ajutê.
Lē l’à capî perchè a l’ò bandunêda,
ânch al piânti al sân cuma l’ē stê.
Quând la mişèria la gh’îva la dòuga
da ‘na piânta ad figh t’ét fêv sfamêr,
da ùna ad marèina generòuşa,
un scalètt, un pcôn ‘d pân, t’ét prîv sivêr.
‘Na bistèca, a vînt ân, chi la magnêva?
‘D l’ingõrda a n’ò ciapê p’r un pcòun ‘d pân,
faşō e patâch la mâma li semnêva,
mo l’ēra la stèsa sôlfa tótt l’ân.
Scapêr per migliorêr al cundisiòun,
imparêr un mistēr cun tóta la pasiòun,
impgnêres per meritêr sudisfasiôn…
Culèina chêra, démm che t’un perdòun!
I MÜR CHUM PIÊS A MÉ
’Na sēva ad lèddra indò i mêrel
is’atēnten a fër al nèj.
indò guêrd i vulôt ch’i ciập’n al vòul
dôp quéndes dé ad cuvệda. istruî dai genitòur.
Un mûr trafurê indò i râm
cun al fòj i ân ricamê.
Lèddra capôlga scresiêda naturêla,
la sfîda al tèimp, nisûn l’à inventêda,
cl’avôrio e vèird ch’i fân arpunsêr j ôc,
sèinsa partèişi, s’a piōv la bréla dé e nôt,
l’ē regîna dal curtîl,
immèşa a dû palâs la ciâpa ad sà e ‘d là
mó la’n vōl divéder gnînt.
L’à vést a crèser i nôster fiō, a şughêr,
l’à savû pardunêr.
La scõlta i nôster discòurs,
s’a parlòm ed lē a pêr fin ch’la’s tègna ad bòun,
sé, perchè ânch al piânti al gh’ân un’âlma:
j êlber, i fiòur în di èser specèj,
în ché nôsch a parlêr ad tèra, d’âria, ad sòul,
ânca lour i gh’ân bişògn d’amòur.
Al vèint ch’al cgnòss al sō stôri
al cânta al sò cansòun.
A dmandêrghel gentilmèint,
un farâl parlêr cun lòur?
UN AMÎGH FEDĒL
Cumpágn ‘d lavòur, cumpâgn ad véta,
un manichîn, che a râti ‘t ‘ò cumprê,
piân piân da per té at t’ē paghê.
Sinquant’ân insèm, I’ē mia ‘na fôla
Ah, s’a présa dêret la parôla!
T’ē cgnusû al mē emosiòun,
i dóbi, al mē sudisfasiòun.
Quând a stréch-ôc at metîva al vistî,
un modèll bèin studiê, sòul imbastî,
ch’l’îva da fêr e fêrom insugnêr
p’r un giòuren ch’as pōl mia scurdêr,
alvêva al sguêrd pó a me spustêva,
l’îva da èser còl ch’imaginêva.
Alòura t’è vést i mē ôc a lustrêr,
‘na cansòun ‘t m’è sintû intunêr
sòt vòuş, un’aria delichêda, alşēra,
cmè ‘na lode fâta a la mé manēra.
Pó lé tēgh a spetêr la spòuşa,
şòuvna, emosionêda, ansiòuşa;
càl parôli dòulsi t’è scultê,
in fònd al cōr al pôst a gh l’ò catê.
A sòm incòra chè tótt dû:
mé cun soquânti rûghi stagiunêdi
e un bêl mócc d’artrōşi sparpagnêdi,
té cun i sfrimbâj in spincaiòun,
sfuracê, mó t’fê incòra la tó funsiòun.
A gh òm al fans ch’al s vînen a serchêr,
‘sa dit ch’a fòma, s’andòmia a’rpunsêr?
O spetòmia un pō?
Nisûn s’à proibî ad cuntinuêr!
STRÊDA
Nâster ondulê ch’at córr p’r al mònd a unir i paèis.
a brasêr l’umanitê ch’la t’à realişê.
La tó natûra semplice la’s prà mâi arnuvêr,
at mânca i sentimèint, nisûn t’i pōl dêr.
‘Na cà per té la srà sèimper ‘na piâsa avêrta a tót,
indò la ginta la s’ incòuntra per parlêr ad tótt,
scambiêr amicéssia, afèt, per manifestêr,
mèint’r al destin tuo l’ē còll d’andêr, andêr, andêr…
Ambisiòuşa at pêr, s’t’edvèint ‘na vìa ad sitê,
e t’esrê viêl, pasând tra filêr d’êlber bèin piantê.
Romantica t’ē, in càl sintēr ch’al pôrta a cà mìa,
profumê ‘d fiòurd’estagiòun, udour ‘d famia.
E quând at t’estrécch dèint’r un bōrgh antîgh,
pulîda, un pō şgrustlêda, al quêder as fa amîgh:
un ‘grazie’, un sorîş, sodisfât j abitânt
t egh pôrt in vişita chi li ciâma “afasinânt”.
Chỉ nòm ch’at pôrt scrétt in ôgni insègna it fần unòur,
i guîdeni nôster pâs a catêr chi sercòm,
èser chi ân méritê ad pasêr a la stôria:
té sèinsa partèişi at tîn vîv la sò memôria,
al sēl al li lêş ûn a ûn, lòngh al tó andêr
e ‘d nột in sém’ al strèli i va a pugêr,
j unéss a tótt ch j êter ch’l’à cgnusû, mèint’r at fa lûs,
al li fa cun ghêrb, intânt ch’i s pôsen mai şmursêr.
L’ÛLTMA STASIÒUN DAL FÒJ
Mèint’r incantêda a stâgh a ‘mirêr
al tapèid colorê ch’al sân fêr,
a vèd ûn, gubî, cun al granadòun,
ch’al li spâsa via sèinsa cumpasiòun.
In càl “cècch…cècch” delichê e càl susurêr
a gh’è la lesiòun ch’al gh’ân savû dêr:
o, umân, che t’a’n n’e êter, t’ét ascurdê
ad chi t’à fât l’òmbra tóta l’istê?
E intânt che té at préss respirêr,
là in séma a j’òm fât êter che termêr.
‘Sa t’amâset ch’at vîn pó al lansòun,
t’es prévv dêr un pó ad sudisfasiòun.
Al nôstri surèli în adrē a caschêr,
préma ad murîr as lâset salutêr?
S’at gh’és avû pasînsia un mumèint..
Sêt mìa ch’a sòm amîghi dal vèint?
In dû minût ló al prîva rivêr
e té ad prîv vansêr ad tribulêr.
Che diferèinsa da chi putèin
ch’i s’ân tōt só cun chi didlèin.
E cun al nôni ch’i tgnîven per mân
i gh’ân détt ch’a sòm bèli cmè j ansiân.
A sòm ché fermèini p’r an disturbèr
e té et paûra d’e strambuchêr?
Sêt? Nuêtri a sòm rasegnêdi,
destin I’ē ad finir sparpagnèdi;
un pêder ch’l’à pruméss a la natûra,
onèst, I’afrûnta I’aventûra.
Al gh’à bişògn ad durmîr chi sē mèiş,
difèndres dal frèd, salvêr al só pèiş;
pasê l’invêren, turnêr a partîr,
al sòul, la só ciôma ‘t la vedrê arfiurîr.
VÉST DA LA FNÈSTRA
Pió che ‘na brişa l’ēra un bèl grustèin
càl bagaîn sècch ch’al l’j à fât quistiunêr.
Dû mêrel a fêr clasiòun ind l al pradşèin:
ûn l’à vîint, cl’êter l’ē tgnû scapêr.
Arîva ‘na fèmna cichîna, delichêda,
la s’egh mètt ad fiânch, la tâca a pchêr.
Al mêrel cavalēr al l’à mia scansêda,
ansi, dôp pôch al l’ invîda a ciciarêr.
Finî ad magnêr i s’în inviê a pâs d’òm,
la scundrōla intòur’n al pîn, pó via decîş!
Càl ciôch d’êli che da sèimper invidiòm.
In andê e turnê da la Tèra al Paradîş.
LA FAMÌA
Càl rimbuchêdi ad quêrti, càl gratèin,
cla fôla, ch’ôgni sîra piân pianèin
it fân durmir, it sân tranquilişêr,
chi mèj ‘d ‘na mêdra li pōl fêr?
Deşdêret la matèina cui fradē.
divédres al pôch e al tânt ch’a gh’è,
scambiêres un bèş, un cumplimèint,
insèm ai genitòur pió che cuntèint.
E pó a scôla, cun la vòja d’imparêr,
per rivêr a esplorêr i sēl, i mêr,
la tèra, fin a l’ûltom cuntinèint:
al calòur ‘d la famia ‘t l’arê sèmper in mèint.
At turnarê luntēra a catêr i genitòur,
srà sèimp’r impiêda la fiâma d l’amòur.
Sêt che fèsta catêret là cun i fradē,
spulvrêr i ricôrd di tèimp andê.
Incòra là càl mócc ad bèin ch’al v’à lighê,
l’orgòj di genitòur ch’i v l’ân insgnê.
Una mêdra ch’la v’espèta a tóti glj’òur,
fa gnînt s’ l’ē ânca stófa dal lavòur.
Adèss l’ē lē a scultêr la vôstra fôla
e l’amşûra ôgni ménima parôla,
lē ch’la’v vōl vèder sèimper cuntèint
e la’s fa câregh d’ôgni vôster lamèint,
pó la pêrla ‘d la famìa, per dir ch’l’ē
I’Universitê, còla di sentimèint.
GUARDA IL VIDEO
